Türkmen Energiýa Forumyň (TEF) wekilleri 24-27-nji fewral aralygynda Londonda geçirilen “Platts London Energy Forum 2025” we “London Energy Week” atly halkara energetika forumlaryna işjeň gatnaşdylar. “Platts London Energy Forum 2025” atly forumyň esasy temasy energiýa bazarlarynyň häzirki seljermesine we adaty energiýa çeşmeleriniň geljegiň energiýasy bilen birleşmegine gönükdirildi. Innowasion pikirleri, aragatnaşyk mümkinçilikleri şeýle-de möhüm meseleler we geljegiň energiýa meýdançasyny emele getirýän täze tendensiýalar ara alnyp maslahatlaşyldy.

Dumanly Albionyň paýtagty, forumyň wekillerini bulutsyz güneşli säher bilen garşy aldy, munuň özi şeýle uly göwrümli çäräniň üstünlikli başlangyjydyr. London şäheriniň merkezinde ýerleşýän «Westminster Park Plaza» myhmanhanasynda geçirilen bu halkara foruma 40 döwletden 200 sany kompaniýanyň wekilleri we şol sanda 500-den gowrak gatnaşyjylar gatnaşdy. Maslahatyň gün tertibine dünýä energetikasynyň möhüm meseleleri girizildi. Hususan-da, Ýewropada we Demirgazyk Amerikada gazylyp alynýan ýangyç çig mallarynyň sarp edilişi, dekarbonizasiýa bilen bagly syýasy, ykdysady we tehnologiki meseleler, şeýle hem arassa energiýa geçiş talaplary bilen bagly dünýä energetika kompaniýalaryna ýetýän täsirler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Türkmenistanyň nebit we gaz pudagy foruma gatnaşyjylaryň esasy üns merkezinde boldy. Hususan-da, mejlisiň çäginde «Ýewropa böleginde global gaz: şu ýyl we indiki ýyllar üçin bazar mümkinçilikleri» atly mejlisiň çäklerinde Türkmenistandan Türkiýe Respublikasyna alyş-çalyş “Swap” usuly arkaly gaz ibermek mümkinçiligi hem-de Türkmenistan – Owganystan – Pakistan – Hindistan (TAPI) gaz geçirijisiniň gurluşygy giňden ara alnyp maslahatlaşyldy.

Forumyň dowamynda şeýle hem şu temalar boýunça pikir alşyldy: «Dünýä energetikasy we syýasy gurşaw», «Nol zyňyndylara ýetmek mümkinçiliklerini açmak», «Dünýä energetikasy: ugurlar we ileri tutulýan ugurlar», «Gaýtadan dikeldilýän energiýa bazaryndaky kynçylyklar we mümkinçilikler».

Forumyň esasy ugurlarynyň biri emeli aň tehnologiýalarynyň nebitgaz pudagynda giňden ornaşdyrylmagy boldy. Ol geologik gözleglerden başlap, nebit we gazyň gazylyp alynmagy hem-de olaryň bazara çykarylmagyna çenli ähli tapgyrlary öz içine alýar. Çykyş edenler geçen ýylky forum bilen deňeşdirilende möhüm üýtgeşmeleriň bardygyny bellediler. Geçen ýylky forumyň esasy ünsi gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerine we uglewodorod serişdelerinden ýüz öwürmäge gönükdirilen bolsa, şu ýylky forumda tebigy gazyň möhüm ornuna has giňişleýin seredildi. Munuň esasy sebäbi tebigy gazyň ekologiýa taýdan has arassa ýangyç bolmagy we energetiki geçişde möhüm orun eýelemegidir.

Tebigy gazyň howanyň hapalanmagyna we tebigata zyýanly zyňyndylaryny azaltmakda möhüm orun eýeläp, aýratyn-da kömür we nebit ýaly ýokary zyňyndyly ýangyçlardan geçmekde, esasan-da elektrik energiýasyny öndürmekde möhüm ähmiýeti eýeleýändigi barada çykyşlarda yzygiderli nygtaldy.

“S&P Platts” kompaniýasynyň hünärmenleriniň hasaplamalaryna görä, Türkmenistanyň her ýyl Hytaý Halk Respublikasyna eksport edýän 30 milliard kub metr tebigy gazy 60 million tonna kömür ekwiwalentine deňdir. Bu bolsa howanyň hapalanmagyny we tebigata zyýanly zyňyndylary azaltmakda ýurdumyzyň goşandynyň aýdyň subutnamasydyr hem-de sebitde howa şertlerini gowulandyrmak işine oňyn täsirini ýetirýär.

Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleriniň paýynyň artmagy bilen, tebigy gaz häzirki wagtda energiýa üpjünçiligindäki durnuksyzlygy çözmek üçin ykdysady taýdan netijeli ugur bolup durýar. Ol ekologiýa talaplaryna we tutuş tehnologik zynjyryň talaplaryna laýyk gelýän çemeleşmedir.

Bu nukdaýnazardan, dünýäde uly tebigy gaz gorlary boýunça dördünji orny eýeleýän Türkmenistan, dünýädäki iň uly gury ýer gaz ýatagy bolan «Galkynyş»-dan başlap, gün we ýel energiýasynyň netijeli ösmegi üçin amatly tebigy we howa şertlerine eýe bolup, halkara maýadarlaryna giň mümkinçilikleri hödürleýär.

Forumyň wekillerine çakylyklar gowşuryldy we Türkmenistanyň ykdysadyýetine daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara forumyň (TEIF 2025) maksatnamasy, şeýle hem esasy maýa goýum taslamalary hödürlendi:

• Galkynyş gaz ýatagynyň ösüşiniň indiki tapgyrlaryny özleşdirmek;

• Hazar deňziniň türkmen böleginde deňiz bloklaryny özleşdirmäge gatnaşmak;

• Önüm berijiligi peselen ýataklarda nebit we gaz önümçiligini ösdürmek;

• Nebitiň we gazyň himiki taýdan arassalanmagy;

• Ýerasty gaz saklaýan desganyň gurluşygy;

• Esasy senagat taslamalary üçin EPC şertnamalary.

“S&P Global Platts” kompaniýasynyň baş direktory Kreýg Pauers bilen geçirilen duşuşykda, Singapur ofisinde ýerleşýän kompaniýanyň öňdebaryjy bilermenlerini TEIF 2025-de mejlisleriň alyp baryjysy hökmünde gatnaşma mümkinçiligini ara alnyp maslahatlaşyldy. Kompaniýanyň dünýäde energetika bazarlarynda, şol sanda Günorta–Ýewropa Aziýa sebitinde eýeleýän uly abraýy we bilermenleriniň baý tejribesi, şeýle hem olaryň müşderi ulgamyny ulanmak, Türkmenistandaky nebitgaz pudagyna maýa goýumlaryny çekmek isleýän täze kompaniýalary forumda görkezmäge mümkinçilik berer. Şeýle-de, taraplar S&P Global Platts kompaniýasynyň bilermenleriniň gatnaşmagynda Türkmenistandaky nebitgaz pudagynyň hünärmenleri üçin geçiriljek gysga möhletli okuw sapaklarynyň çäklerinde ýakyn geljekde geçiriljek ylmy maslahatlaryň temasyny ara alyp maslahatlaşdylar. Bu okuw sapaklarynyň temalary: "Dünýä energetika bazarlarynda bahalandyrma tendensiýalary", "Kingdom programma üpjünçiliginiň seýsmiki/geologiki maglumatlaryň esaslary", "Nebit we gaz pudagynda emeli aňyň ulanylyşynyň häzirki zaman tendensiýalary".

TEF-iň wekilleri, 25-27-nji fewral aralygynda, Beýik Britaniýanyň energetika instituty tarapyndan gurnalan Londonyň energetika hepdeligine işjeň gatnaşdylar. Bu forum, Ýelizaweta II Patyşalygynyň Merkezinde geçirilip, 50-den gowrak döwletden 1500-den gowrak wekilleri jemledi. Bu forum, her ýylyň noýabr aýynda Abu-Dabi şäherinde geçirilýän “ADIPEC” forumy, Hýuston şäherinde geçirilýän “Gas Tech” we “CERAWEEK” forumlary bilen bir hatarda, energetika pudagynda dünýäniň esasy halkara çäreleriniň biri bolup durýar. Esasy bellemeli zatlaryň biri, Londonyň energetika hepdeliginiň köp wekilleriniň, Aşgabatda her ýyl geçirilýän «Türkmenistanyň Nebiti we Gazy» (OGT) atly halkara maslahatlaryna we sergilerine işjeň gatnaşýandygy aýratyn bellärliklidir. Bu halkara çäre ýokary derejede geçirilip, şu ýyl otuz ýyllygyny belleýän “Türkmenistanyň halkara nebiti we gazy” (OGT 2025) atly halkara maslahatyna we sergisine sabyrsyzlyk bilen garaşylýar.

Forumda esasy üns şu ugurlara gönükdirildi: «Energetika taýdan giň jemgyýetçilik mümkinçilikleri», «Klimatyň üýtgemegine garşy çäreler», «Energetika pudagynda ertirki zähmet güýjüni energiýa bilen üpjün etmek», «Akylly, durnukly we arassa energetika ulgamlarynyň üç esse artdyrylmagy», «Dünýäde gaýtadan dikledilýän energiýa çeşmeleriniň ösmeginiň çaltlaşdyrylmagy», «Senagatyň dekarbonizasiýasynyň üýtgemegi», "Arassa nol" we uglerodyň saklanmagynyň orny», «Suwuklandyrylan tebigy gaz – energiýa geçişlerini üpjün edýän ýangyç», «Wodorodyň 2030-njy ýyla çenli dekarbonizasiýa arasyndaky tapawudy ýeňip geçmekdäki orny», «Energetikada emeli aň», «Energetika geçişiniň seljermesi: Ýewropa», «Energetika geçişiniň seljermesi: Saharadan günorta Afrika», «Energetika geçişiniň seljermesi: Aziýa», «Klimatyň üýtgemegi boýunça innowasiýalar».

“Energetika we senagatyň dekarbonizasiýasy” atly panel maslahatynda Türkmenistanyň metan zyňyndylaryny azaltmakdaky oňyn tejribesi esasy üns merkezinde boldy. Hususan-da, ýurduň Çaljulba (Derweze) ýatagynda metanyň zyňyndylaryny azaltmak boýunça oňyn tejribesi bellendi. Mundan başga-da, emeli hemra gözegçiligi bilen meşgullanýan “Capterio” kompaniýasynyň ýerine ýetiriji direktory, “New Energy World” (Beýik Britaniýa) žurnalynyň baş redaktory Uill Dalrimpl we “TEF” wekilleriniň arasynda krateriň golaýynda burawlanan täze guýyny göz öňünde tutup, ylmy makala taýýarlamak barada ylalaşyk gazanyldy.

Bilermenleriň ikisi hem 5-nji iýunda Bütindünýä daşky gurşaw gününde geçiriljek “Uglewodorod ýataklaryny özleşdirmekde innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmagyň ekologik jähtleri” (TESC 2025) atly ylmy-amaly halkara maslahatyna çagyryldy. Bu forum, metan zyňyndylaryny azaltmakda şeýle-de nebit-gaz öndürmekde we ony gaýtadan işlemekde daşky gurşaw goramak taraplary bilen baglanyşykly möhüm meseleleri açmagy maksat edinýär. Iki ýyl mundan öň başlamagyna garamazdan, “TESC” forumy dünýäniň öňdebaryjy nebit-gaz kompaniýalarynyň, akademiýalarynyň tehniki hünärmenlerini, halkara guramalarynyň we maliýe guramalarynyň wekillerini ýygnap, ýokary derejeli bütindünýä çäreleriniň birine öwrüldi. Ýene-de bellemeli zatlaryň biri, nebitgaz pudagyna degişli bolan 120 müňden gowrak işçileri we talyplary özünde birleşdirýän nebit inženerleriniň jemgyýeti (SPE) şu ýyl TESC-iň intellektual hyzmatdaşy hökmünde çykyş etjekdigini we dikeldilmegi mümkin ätiýaçlyklary bolan ýataklardan uglewodorod önümçiligini ösdürmek temasynda birnäçe tehniki mejlisleriň geçirjekdigini bellemelidiris.

“Türkmen Energiýa Forum” wekiliýetiniň London şäherine iş saparyny jemläp, iki çäreleriň tematiki ugurlarynyň Türkmenistanyň ykdysadyýetiniň dünýä hakykatlaryna çuňňur integrasiýa derejesini görkezýändigini bellemek gerek. Şeýlelik bilen, häzirki wagtda London şäherinde geçirilýän forumlaryň üns merkezinde bolan arassa we elýeterli energiýa islegini kanagatlandyrmak we parnik gazlarynyň zyňyndylaryny azaltmak birnäçe ýyllaryň dowamynda Türkmenistanda geçirilýän maslahatlaryň esasy temasyna öwrüldi. Şeýle-de bellemeli zatlaryň biri, dekarbonizasiýa döwrebap energiýa özgerişlerinde möhüm orun eýeleýär. Onuň ähmiýeti howanyň üýtgemegine garşy göreş, arassa energiýa geçişi, ykdysady döwrebaplaşma we halkara borçnamalary ýerine ýetirmek, şol sanda Türkmenistanyň 2023-nji ýylyň dekabrynda Ählumumy Metan Borçnamasyna goşulmagy bilen baglanyşykly kesgitlenýär.

Çeşme: «Türkmenistan: Altyn asyr»